Geografisch informatiesysteem (GIS)

De ruimtelijke omgeving is een belangrijk aspect als het gaat om het kunnen plaatsen en duiden van allerlei fenomenen. Het gebruik van kaartmateriaal speelt daarbij een belangrijke rol. Als kaarten digitaal beschikbaar zijn, is het mogelijk om deze te koppelen aan databasegegevens die een ruimtelijke component hebben. We spreken dan van GIS, wat staat voor Geografische Informatie Systeem. Bekende maatschappelijke toepassingen van GIS zijn het navigatiesysteem dat men o.a. in de auto gebruikt, Google Earth en Google Maps en de geo-identificatiesoftware op smartphones, maar er zijn vele toepassingen, ook op het gebied van onderzoek.

De basis van GIS bestaat uit een database met onderzoeksgegevens die een geospatiale (ruimtelijke) component bevatten, een datastructuur voor het opslaan daarvan, digitaal kaartmateriaal en programmatuur voor het be- en verwerken daarvan. GIS wordt in de geesteswetenschappen met name toegepast ten behoeve van de volgende doeleinden:

• het via een kaart verschaffen van toegang tot onderzoeksgegevens (ontsluiting);
• de visualisatie van onderzoeksgegevens, waarbij (bekende) gegevens worden gepresenteerd in een ruimtelijke dimensie;
• het exploreren van onderzoeksgegevens, om voorheen onbekende verbanden in de data te ontdekken;
• als instrument voor ruimtelijke analyse die is gebaseerd op statistische technieken (het kan daarbij ook gaan om het onderzoeken van ontwikkelingen door de tijd heen);
• de reconstructie van data of geografische objecten.

Voorbeelden van toepassingen

Op een aparte voorbeeldpagina vind je de beknopte beschrijvingen van de volgende GIS-toepassingen in de geesteswetenschappen (allemaal ontleend aan VU-inderzoek):

• Historisch onderzoek: kloosters in Nederland
• Historisch onderzoek: de stadsrand van Haarlem in de negentiende eeuw
• Archeologie: mapping the Via Appia
• Taalkunde: Nederlandse dialecten

Programmatuur

Op de VU wordt voor GIS-toepassingen veel gebruik gemaakt van het programma ArcGis, waarmee je onder meer digitale geografische kaarten kunt maken en deze kunt koppelen aan databasegegevens met een geografische component. De (geo)databasegegevens kunnen met behulp van ArcGis zelf worden opgeslagen, maar kunnen ook in een externe database zijn opgeslagen (zoals Microsoft Access en SQL-databases).

Meer informatie

• De Inleiding GIS op Wikibooks biedt basale informatie over GIS.
  
  
• Een goed en rijk geïllustreerd overzicht van het nut van GIS in de alfawetenschappen biedt het boek Tijd en Ruimte. Nieuwe toepassingen van GIS in de alfawetenschappen (een uitgave van DANS uit 2009), onder redactie van Onno Boonstra en Anton Schuurman, waarin naast theoretische aspecten vooral veel voorbeelden van onderzoek met behulp van GIS te vinden zijn.
  
  
• GIS&T Body of Knowledge
  Dit naslagwerk, dat thematisch is georganiseerd, behandelt een brede diversiteit aan onderwerpen, van analytische methodes en datamodellering tot de rol van GIS en technologie (GIS&T) in de maatschappij.

GIS aan de VU

In de Faculteit der Geesteswetenschappen wordt GIS vooral ingezet bij archeologisch onderzoek en (vooralsnog op kleinere schaal) bij historisch onderzoek. Daarbij wordt vooral gebruik gemaakt van de volgende programmatuur: Autocad, Microsoft Access, MySQL, MapInfo, ArcGis en Google Earth. Voor meer informatie kunt u terecht bij de tekenkamer van de afdeling Oudheid, of bij het facultaire Bureau Informatisering.

Op VU Geoplaza zijn digitale geografische (GIS) bestanden te vinden. Deze bestanden kunnen de gehele wereld betreffen, werelddelen of andere regionale eenheden, maar vooral ook Nederland (zoals de Nieuwe Kaart van Nederland).

The Spatial Information Laboratory (SPINlab) is het centrum voor onderzoek en onderwijs op het gebied van Geo-Information Science aan de Vrije Universiteit. SPINlab is onderdeel van de afdeling Ruimtelijke Economie; een aantal medewerkers houdt zich vooral bezig met de toepassingen van GIS en andere ruimtelijke analyses in de geesteswetenschappen.

Verwijzingen GIS en historisch onderzoek

HisGIS
De fundering van HISGIS (HIStorisch GIS) bestaat uit het gedigitaliseerde oudste kadaster (van 1832). Daarop sluiten chronologische en thematische kaartlagen aan die op diverse manieren met elkaar te combineren zijn.

NLGis
NLGis produceert een historische kaart, waarmee u regionale variatie in Nederlandse gemeentelijke gegevens kunt weergeven. Op basis van uw eigen dataset kunt u uiteindelijk een grafische afbeelding van de kaart opslaan. Zie ook: GIS voor alfa’s maakt gaten in kennis zichtbaar.

The Historical GIS Research Network
This website provides a portal for a wide variety of links and resources relevant to Historical GIS .