Vrije annotatie

Bij vrije annotatie worden tijdens het lezen/bestuderen van een tekst allerlei aantekeningen in de tekst geplaatst. Naast onderstrepingen, vraagtekens, uitroeptekens en andere niet-tekstuele markeringen spelen tekstuele annotaties daarbij een belangrijke rol. Denk daarbij in algemene zin aan het noteren van vragen en ideeën die je hebt bij het lezen van de tekst en het aan elkaar verbinden van bepaalde woorden/passages. Bij letterkundige analyse van een tekst kan het gaan om zaken als het labelen van (literaire) instrumenten bij relevante woorden of passages (zoals beeldspraak, ironie, herhaling, intertekstualiteit, flashbacks, e.d.), het labelen van woorden/passages die een rol spelen bij karakterontwikkeling, thematiek, plotopbouw, verhaallijnen, e.d.

Voorbeeld van een geannoteerde tekst (klik op de afbeelding voor een vergroting).

N.B. Dit type annotatie wordt bij veel interpretatief onderzoek toegepast. Elders in deze werkbank wordt aandacht besteed aan formele annotatie, waarbij codes worden toegevoegd aan een tekst op basis van een vooraf vastgestelde classificatie of typologie.

Digitale annotatie

Als wordt gewerkt met gedigitaliseerde teksten, zijn er diverse ICT-hulpmiddelen beschikbaar om het werken met vrije annotatie te ondersteunen. Voordelen van digitale annotatie zijn:

• Documentatie
  Met behulp van digitale annotatie kan het analyseproces optimaal worden bijgehouden en gedocumenteerd. Hierdoor worden gerapporteerde onderzoeksresultaten, -interpretaties en -conclusies ook beter verifieerbaar.
• Overzichtelijkheid
  Digitale annotaties zijn over het algemeen overzichtelijker te presenteren dan handmatig geschreven annotaties in een gedrukte tekst. Bovendien zijn ze eenvoudiger en netter aan te passen.
• Uitwisselbaarheid
  Digitale geannoteerde bestanden zijn beter en veiliger uitwisselbaar met anderen (collega's, medestudenten, docenten) dan geannoteerd drukwerk.
• Samenwerking
  Diverse annotatiesystemen bieden de mogelijkheid om gezamenlijk (online) teksten te annoteren.
• Analyse
  Met speciaal daarvoor ontwikkelde programmatuur is het mogelijk om digitaal aangebrachte annotaties verder te verwerken om tot beter begrip van de bestudeerde tekst(en) te komen. Denk daarbij aan het hernoemen en/of groeperen van annotaties; het produceren van overzichten van annotaties, met de mogelijkheid om vanuit een overzicht naar de geannoteerde passages door te klikken; het zoeken naar bepaalde annotaties; het aanbrengen van links tussen bepaalde passages; en het creëren van visuele representaties van de relatie(s) tussen annotaties in de vorm van netwerken.

Hulpmiddelen

Eenvoudige annotatie
De tekstverwerker Word biedt eenvoudige mogelijkheden voor annotatie, met behulp van functies als onderstrepen, markeerstift en opmerking invoegen. Voor bestanden in pdf-formaat bestaan diverse annotatiesystemen. De recentere versies van Adobe Reader biedt vergelijkbare mogelijkheden als Word. Er bestaan echter ook specifieke pdf-annotators, zoals PDF Annotator (voor gebruik op pc, laptop of tablet) en iAnnotate (voor tablets). Ook de meeste moderne e-readers bieden diverse eenvoudige annotatiemogelijkheden.

Annotatie en analyse
Programma's die ook mogelijkheden bieden voor het aanbrengen van labels in de tekst en de verdere verwerking en analyse daarvan, vallen meestal onder de noemer QACDAS (Computer Assisted Qualitative Data AnalysiS) en zijn ontwikkeld voor diverse vormen van kwalitatieve analyse. Voorbeelden van dergelijke programma's zijn MAXqda, Atlas.ti (dat beschikbaar is voor studenten en medewerkers van de VU), en NVivo.

Online annotatie
Er wordt een groeiend aantal online annotatie-omgevingen aangeboden, met behulp waarvan teksten ook gezamenlijk kunnen worden geannoteerd. Veel van deze omgevingen hebben (nog) beperkte mogelijkheden (eenvoudige annotatie). Een interessante omgeving is eMargin, dat naast basisannotatie ook de mogelijkheid biedt om op een eenvoudige manier met labels te werken.