Werkbank Geesteswetenschappen

Implicaties

Een belangrijk discussiepunt in verband met e-humanities is de vraag of, en zo ja op welke wijze, de beschikbaarheid van gedigitaliseerde bronnen en de ontwikkeling van nieuwe technologieën ook de aard van het humaniora-onderzoek zullen veranderen. Hieronder wordt een aantal aandachtspunten op dit gebied aangestipt.

Bij het traditionele onderzoek in de humaniora wordt meestal gewerkt met een gering aantal bronnen en/of betrekkelijk kleine datasets die handmatig in detail worden geanalyseerd en kent de onderzoeker de gehanteerde analysemethode. Als gebruik gemaakt wordt van programmatuur en/of computationele modellen om grote(re) hoeveelheden bronnen te analyseren, biedt dat snelheid en efficiëntie, maar kan ook een zekere onzuiverheid optreden in de resulterende datasets: het is eenvoudig om met behulp van zoekprogrammatuur specifieke woorden op te zoeken, maar een stuk lastiger om meer abstracte begrippen en thema's automatisch te detecteren. Uiteraard is dit afhankelijk van de aard van het onderzochte fenomeen. Daarnaast moet er rekening mee worden gehouden dat in dergelijke programmatuur en modellen vaak bepaalde analytische modellen en/of theorieën zijn verwerkt. De onderzoeker heeft dan dus zelf minder grip op het uiteindelijke resultaat.

Als gebruik wordt gemaakt van bestaande digitale bronnen- en/of dataverzamelingen heeft dat ook bepaalde consequenties:

• De selectie van het onderzoeksmateriaal is door anderen gemaakt. Het is dan niet altijd duidelijk welke criteria daarvoor zijn gebruikt, zodat niet duidelijk is hoe representatief de verzameling is voor het te onderzoeken fenomeen.
• Bij gebruikmaking van bestaande geannoteerde bronnen moet rekening worden gehouden met het feit dat annotaties nooit theorieneutraal zijn.
• Een ander aspect is de vraag in hoeverre een gedigitaliseerde bron zich precies verhoudt tot het origineel en hoe dit de analyse ervan eventueel kan beïnvloeden. Bij digitalisering verdwijnt vaak een aantal fysieke kenmerken van de bron (afmetingen, verfstroken bij een schilderij, derde dimensie bij beeldhouwkunst en architectuur). Bij teksten mis je vaak de oorspronkelijke lay-out en bij een boek de oorspronkelijke omslag.

Nieuwe ontwikkelingen zorgen ervoor dat informatie in verschillende bronnen of datasets kan worden gecombineerd en geanalyseerd. Hierdoor kan, meer dan voorheen, bronmateriaal worden gecontextualiseerd. Metadata kunnen gegevens bevatten die betrekking hebben op de verzamelgeschiedenis van de bron of bijvoorbeeld relaties met andere bronnen (die zich mogelijk elders bevinden) aangeven. Daarnaast kan men denken aan vermelding van afmetingen van de originele bron en informatie over de oorspronkelijke verschijningsvorm en gebruikscontext van de bron.

Tegelijkertijd bestaat het gevaar van een zekere mate van decontextualisering als de herkomst van een gedigitaliseerde bron niet duidelijk is. Men kan dan bijvoorbeeld denken aan een scan of foto van een bron die via een persoonlijke webpagina wordt aangeboden waarbij metadata ontbreken of onbetrouwbaar zijn. Onduidelijk zou kunnen zijn of het gaat om een deel van de bron of om een integrale digitale versie. Bovendien zou er sprake kunnen zijn van digitale manipulatie van de bron. Hoewel het manipuleren van (historische) documenten niet nieuw is, denk bijvoorbeeld maar aan het verwijderen van namen uit documenten of het wegpoetsen van personen op foto's, zoals dat in de voormalige Soviet-Unie regelmatig gebeurde, maken digitale technieken het manipuleren een stuk eenvoudiger.

Een ander punt van aandacht in dit verband is het feit dat bronmateriaal in toenemende mate beschikbaar komt via social media sites zoals YouTube en Flickr. De herkomst van dergelijk materiaal is vaak moeilijk te achterhalen en de beschrijvende gegevens worden doorgaans toegevoegd door individuele personen, op basis van door henzelf benoemde categorieën. Omdat deze vrij zijn toe te voegen, zijn ze meestal weinig gestructureerd (in tegenstelling tot de beschrijvende gegevens die binnen een geïnstitutionaliseerd archief worden gehanteerd), hetgeen de kwaliteit van de metadata niet altijd ten goede komt.

Overige pagina's in deze rubriek: Introductie   Literatuur   Initiatieven   Projecten FGw-VU