Digitale afbeeldingen

Afbeeldingen zijn voor veel Geesteswetenschappers een belangrijk onderdeel van hun bronnenmateriaal. Je kunt daarbij denken aan bijvoorbeeld oude foto's, afbeeldingen van schilderijen, beeldhouwwerken, modern design objecten maar ook aan afbeeldingen van archeologische artefacten of scans van historische documenten, posters en kranten. Net als voor tekstbestanden geldt ook voor dit type afbeeldingen dat ze steeds meer digitaal beschikbaar zijn maar dat het voor de onderzoeker soms ook nodig is ze zelf te digitaliseren. Gedigitaliseerde afbeeldingen kunnen op de volgende manieren een rol spelen in humanities research:

• objecten die in analoge vorm niet of moeilijk toegankelijk zijn voor bestudering, kunnen in de vorm van een digitale afbeelding eenvoudig via het internet beschikbaar worden gesteld;
• onderzoek waarin meerdere objecten worden bestudeerd en vergeleken (die verspreid kunnen zijn over meerdere locaties over de gehele wereld) wordt beter gefaciliteerd, tegen relatief lage kosten;
• gedigitaliseerde afbeeldingen lenen zich voor bepaalde vormen van computerondersteunde beeldanalyse;
• gedigitaliseerde afbeeldingen spelen een belangrijke rol in wetenschappelijke publicaties over de betreffende objecten.

Er kunnen echter ook kritische kanttekeningen worden geplaatst bij het gebruik van gedigitaliserede afbeeldingen, getuige het volgende citaat in het artikel Advantages and disadvantages in viewing today's high-resolution images of artworks op de website Essential Vermeer: "viewing digital images of artworks present important lacunae in respects to the original art works they represent. Digital images are formed by adjacent pixels which emit different frequencies of light. Paintings are instead, three-dimensional physical objects made of successive layers of variegated substances which combine in unique and unusual manners. Obviously, even in the best of case, a painting's dimensions and texture, both absolutely crucial components of the serious viewing experience, are in significant part lost in even the best digital image."

Wetenschappelijk verantwoorde digitale reproducties moeten voldoen aan minimale kwaliteitseisen op het gebied van detailreproductie, bit- of kleurdiepte en kleurreproductie. Zulke verantwoorde digitale reproducties zijn in toenemende mate te vinden via websites van musea, archieven en andere erfgoedinstellingen. Zie voor afbeeldingen van schilderijen en andere kunstvoorwerken bijvoorbeeld de website van het Rijksmuseum Amsterdam of de Web Gallery of Art, voor posters van verschillende Europese arbeidersbewegingen the International Institute of Social History of Europeana, en voor prenten, tekeningen, foto's en affiches over de Nederlandse geschiedenis de collectie Atlas van Stolk (also available in English). Doorgaans zijn deze voorzien van kwalitatief goede beschrijvingen (metadata), hetgeen naast de genoemde kwaliteitseisen een ander belangrijk criterium is voor wetenschappelijke bruikbaarheid. Duizenden andere reproducties van hogekwaliteit zijn te vinden via de Guide to Little-Known Image Collections with Millions of Free, Hi-Res Images.

Als je aan de slag gaat met digitale afbeeldingen (verzamelen van bestaande afbeeldingen, bewerken van afbeeldingen of zelf digitaliseren), heb je enige basiskennis nodig op het gebied van bestandsformaten, compressie, resolutie en kleurdiepte (dynamic range). Deze aspecten bepalen in hoge mate de kwaliteit van de afbeelding. Zie voor meer informatie over deze onderwerpen de pagina over de belangrijkste technische aspecten van digitale afbeeldingen. Als je afbeeldingen digitaliseert voor wetenschappelijk gebruik is het aan te raden om in een zo hoog mogelijke kwaliteit te digitaliseren door een zgn. master copy te maken met zoveel mogelijk kleuren en een hoge resolutie en te kiezen voor een ongecomprimeerd opslagformaat. Bij zo'n afbeelding zijn zoveel mogelijk details zichtbaar en je kunt daar bijvoorbeeld ook zeer gedetailleerde uitsnedes van maken. Een voorbeeld van een afbeelding met hoge resolutie, waarbij je kunt inzoomen op elk gewenst detial, An example of a high resolution picture, where you can zoom in on any detail, is die van het schilderij En Bateau van Édouard Manet, uit The Met's digital collections. Bovendien kan een afbeelding in hoge resolutie en veel kleuren eenvoudig worden omgezet naar een lagere resolutie (bv. voor opname in een Word document of voor publicatie op een webpagina) en minder kleuren, terwijl het omgekeerde niet mogelijk is.

Voor meer informatie over dt onderwerp verwijzen we naar het artikel The Basics of the creation of digital image reproductions by DEN. Zie met name de paragraaf Quality criteria.

Software voor het bewerken van afbeeldingen

Met bekende fotobewerkingssoftware als Paintshop Pro en Photoshop kunnen afbeeldingen in allerlei formaten op allerlei manieren bewerkt en geconverteerd worden. Het gaat dan echter om betrekkelijk kostbare licentiesoftware. Besturingssystemen als Apple/Mac OS en Windows hebben ook standaard programma's om afbeeldingen te bekijken en/of te bewerken. Die hebben echter aanzienlijk minder mogelijkheden. Ook op het internet is veel geschikte software te vinden, die vaak als freeware wordt aangeboden. Een programma dat veel basisbewerkingen kan uitvoeren is bijvoorbeeld Irfanview (uitsluitend voor Windows). Het freeware programmam GIMP biedt heel veel mogelijkheden voor (semi-)profesionele beeldbewerking, maar kent een vrij stijle leercurve. Daarnaast wordt online programmatuur voor beeldbewerking steeds geavanceerder. Een voorbeeld daarvan is Pixlr. Het uploaden van afbeeldingen impliceert echter altijd dat de afbeeldingsbestanden op een externe webserver worden geplaatst, waarbij je altijd goed moet uitzoeken welke rechten je de eigenaar van die server geeft voor eventueel (her)gebruik van het materiaal. In een wetenschappelijke context heeft het gebruik van dergelijke online programmatuur niet de voorkeur.

Digitale afbeeldingen en copyright

In het algemeen geldt dat voor elke afbeelding die gebruikt wordt, toestemming van de copyrighthouder vereist is. Het auteursrecht vervalt als de maker of fotograaf van een afbeelding meer dan 70 jaar geleden overleden is. Afbeeldingen mogen dus niet zomaar gedownload en gebruikt worden, tenzij er expliciet toestemming voor gegeven wordt. Ga altijd na welke afspraken gelden op een website waarvan je gebruik wil maken (deze afspraken staan vaak vermeld onder een link 'Copyright' of 'Conditions of Use'). Een website kan vermelden dat afbeeldingen vrij hergebruikt mogen worden, of alleen gebruikt mogen worden voor bepaalde doeleinden of onder bepaalde voorwaarden.

Meestal geldt bijvoorbeeld voor wetenschappelijk gebruik van auteursrechtelijk beschermd materiaal een "fair use" policy die inhoudt dat toestemming van de auteur niet vereist is. Het is dan wel zaak goed uit te zoeken of "fair use" inderdaad van toepassing is. Uiteraard geldt ook in dat geval verplichte bronvermelding.

Bij Creative Commons (CC) geeft de auteur bij voorbaat toestemming om zijn werk (digitaal) te gebruiken, delen en/of bewerken. Er zijn wel voorwaarden aan verbonden, deze worden aangegeven met een code.

Overige pagina's in deze rubriek: Technische aspecten