Editietechniek

Zowel in de onderzoeksfase als bij de productie en publicatie van wetenschappelijke kritische edities kunnen ICT-methoden en -technieken een belangrijke rol spelen. In dit proces kan een aantal verschillende stadia worden onderscheiden, die hieronder beknopt worden besproken. Voor een uitgebreidere beschrijving van deze stadia wordt verwezen naar Robinson (1999) [volledige titel] (over oude manuscriptvarianten) en Kegelen Van Elsacker (2004) [volledige titel] (over modern literair werk).

• Voorbereiding
  Voor het digitaliseren van manuscripten of drukken wordt het materiaal meestal eerst gescand of digitaal gefotografeerd. Bij handgeschreven bronnen moet het origineel vervolgens getranscribeerd worden. Relatief recent gedrukt materiaal kan vaak met behulp van optical character recognition technieken omgezet worden in een tekstbestand. Hierbij is altijd een correctiefase nodig; de omvang daarvan hangt af van de leeftijd en de kwaliteit van het oorspronkelijke materiaal. Voor ouder materiaal schiet deze techniek nog tekort.
• Collationeren
  Een centrale activiteit bij het totstandkomen van een kritische editie is het zgn. collationeren van de diverse(handgeschreven en gedrukte) versies. Dit houdt in dat de verschillende versies nauwkeurig met elkaar worden vergeleken en dat wordt vastgesteld hoe ze van elkaar verschillen. Daarbij kan het gaan om verschillen op karakter-, woord, - zins- en/of alineaniveau. Automatisering van dit proces, waarin als het ware de geschiedenis van een tekst in kaart wordt gebracht, biedt vele voordelen. In de eerste plaats is de computer erg accuraat en onvermoeibaar in het vergelijken van gegevens. Dit wordt belangrijker naarmate er meer versies zijn. Daarnaast biedt de computer de mogelijkheid om de tekstvarianten te manipuleren, zodat je bijvoorbeeld verschillen kunt opvragen waarbij steeds een andere tekst centraal wordt gesteld. Bovendien kun je ook eenvoudig zoeken binnen de diverse versies. Dit alles biedt enorme ondersteuning voor de editeur die, op basis van de verschillende versies, één kritische editie wil produceren.
• Analyse en verwerking
  De resultaten van de collatie zijn vaak het uitgangspunt voor verdere analyse. Als ze worden opgeslagen in een database, kunnen er complexe zoek- en vergelijkingsopdrachten op worden uitgevoerd voor nadere analyse (zie b.v. Robinson, 1999). In het Hermans' project (zie Kegel e.a., 2004) is de uitvoer geconverteerd naar het XML-TEI formaat. Op basis daarvan is een dynamische onderzoeksomgeving gecreëerd, waarin de editeurs allerlei extra informatie aan de tekstuele data kunnen toevoegen, zoals een documentatie van hun werkwijze en een typering van de gevonden varianten. Belangrijke meerwaarden van het opslaan van tekstuele varianten en toegevoegde informatie in XML-formaat is (i) dat het materiaal direct als kopij kan dienen voor publicatie (zowel in druk als elektronisch) en (ii) dat het materiaal op diverse manieren kan worden (her-)gebruikt.
• Productie en publicatie
  Hoewel de meeste kritische edities worden nog gepubliceerd op papier, kan publicatie in elektronische vorm een aantal voordelen bieden, met name wat betreft de ontsluiting van de tekst door middel van verschillende zoekfuncties en de presentatie van verschillende versies (digitaal facsimile, diplomatische weergave, kritische weergave en/of manuscriptvarianten) en glossen. Dit laatste is vooral aantrekkelijk als het om een complex geheel gaat; door middel van hyperlinks kunnen naar wens bepaalde tekstvarianten en/of glossen zichtbaar worden gemaakt in verschillende vensters op het beeldscherm.

Programmatuur

Een bekend computerprogramma voor het collationeren van teksten is Collate, dat is ontwikkeld door Peter Robinson voor o.a. de analyse van varianten in de Canterbury Tales (zie hierboven). Inmiddels is Collate aan het eind van zijn levensduur; het wordt opgevolgd door het programma CollateX, dat mede wordt ontwikkeld door het Huygens Insituut KNAW. Andere bekende programma's die het editeren ondersteunen zijn TUSTEP en Juxta.
Interedition biedt een uitgebreid overzicht van relevante programmatuur ter ondersteuning van diverse fasen van het editieproces..

Collaboratie

Het transcriberen, editeren en annoteren van manuscripten is steeds vaker een proces waaraan door meerdere onderzoekers gezamenlijk wordt gewerkt. Het programma eLaborate van het Huygens Instituut KNAW is een online applicatie die onderzoekers in staat stelt om wetenschappelijk materiaal met elkaar te delen en om het gezamenlijk werken aan tekstkritisch onderzoek te ondersteunen.

Meer informatie

Textualscholarship.nl is bedoeld voor iedereen die zich bezighoudt met het (digitaal) editeren, publiceren en analyseren van bronnen en teksten in de ruimste zin van het woord. De site biedt onder andere toegang tot edities, informatie over tools, achtergrondinformatie, praktische aanwijzingen en opinie.

Het Vlaamse Centrum voor Teksteditie en Bronnenstudie (CTB) verricht wetenschappelijk onderzoek in de disciplines van de editiewetenschap, de teksteditie, de dialectologie en het onderzoek van historische talige corpora. Het maakt daarbij intensief gebruik van tekst- en informatietechnologie die het deels zelf ontwikkelt.

Interedition
The aim of Interedition is to promote the interoperability of the tools and methodology we use in the field of digital scholarly editing and research.