Startpagina > Correctheid > Woorden > Inleiding

Woorden

Woorden zijn de bouwstenen van een zin en dragen het meest direct betekenis over. De verkeerde keuze voor een woord kan daarom al gauw tot tijdelijke verwarring leiden of zelfs tot verkeerd begrip. Ook als de lezer de bedoelde betekenis kan achterhalen, heeft hij/zij toch extra tijd en moeite nodig gehad. Dat wil je natuurlijk voorkomen, want je wilt dat de lezer zich vooral bezighoudt met je ideeën.

Bij de keuze van woorden, waaronder ook voorzetsels, is het belangrijk te letten op de precieze betekenis, de gebruikelijke combinaties van woorden en de juiste vorm.

Woordbetekenis

Woorden staan niet los op zichzelf maar hebben relaties met andere woorden, bijvoorbeeld omdat ze bij hetzelfde onderwerp horen of zelfs bijna dezelfde betekenis hebben. Bij het onderwerp ‘onderzoek’ horen bijvoorbeeld ‘experiment’, ‘studie’, ‘wetenschap’, ‘artikel’, ‘statistiek’ en ‘analyse’. En hoewel ‘onderzoek’, ‘experiment’ en ‘studie’ wat betreft betekenis dicht bij elkaar liggen, drukken ze toch andere nuances uit: een onderzoek kan bestaan uit meerdere studies, waarin al of niet gebruik wordt gemaakt van experimenten. Hoewel woorden dus op verschillende manier bij elkaar kunnen horen, zijn ze niet zonder meer inwisselbaar.

Sommige woorden kunnen in verschillende contexten een andere betekenis hebben. ‘significant’ kan bijvoorbeeld betekenen dat iets veelbetekenend is (‘een significant deel van de bevolking’), maar in de context van statistische analyse betekent het dat er aan bepaalde statistische voorwaarden is voldaan, waardoor bepaalde conclusies getrokken mogen worden (‘een significant verschil’).

Sommige woorden lijken op woorden uit een andere taal maar hebben een andere betekenis, zoals ‘student’: in het Nederlands wordt dit woord alleen gebruikt voor iemand die studeert in het hoger onderwijs, terwijl het in het Engels zelfs voor leerlingen in de kleuterklassen gebruikt kan worden.

Als je niet helemaal zeker bent van de precieze betekenis van een woord, zoek deze dan op in een woordenboek of gebruik een ander woord dat je beter kent.

Vaste woordcombinaties

Woorden hebben ook relaties met andere woorden waarmee ze vaak samen voorkomen in een zin. Dit noemen we vaste verbindingen. Bij ‘analyse’ hoort ‘uitvoeren’, bij ‘vragenlijst’ hoort ‘afnemen’ en bij ‘hypothese’ hoort ‘verwerpen’. Andere combinaties lijken mogelijk, zoals een ‘een analyse maken’ of ‘een hypothese afkeuren’, maar deze zijn niet gebruikelijk. Vaste verbindingen zijn herkenbaar voor de lezer en maken daardoor de tekst toegankelijker.

Er zijn vooral veel vaste verbindingen tussen zelfstandig naamwoorden en werkwoorden, zoals de voorbeelden hierboven, maar er zijn ook vaste verbindingen van bijvoorbeeld zelfstandig naamwoorden en bijvoeglijk naamwoorden (‘een significant verschil’) en van bijwoorden en bijvoeglijk naamwoorden (‘sterk verschillend’).

Vaste verbindingen zijn meestal niet apart opgenomen in het woordenboek. Je kunt ze soms wel vinden door veel voorbeeldzinnen te bekijken. Als je op zoek bent naar het juiste werkwoord bij een zelfstandig naamwoord, kun je gebruik maken van het Combinatiewoordenboek.

Naast vaste verbindingen helpen ook academische uitdrukkingen om de tekst zo toegankelijk mogelijk te maken voor je lezers. Academische uitdrukkingen worden vaak gebruikt om duidelijk te maken wat de functie van een bepaald stukje tekst is. Dat is nodig omdat wetenschappelijke teksten complexe ideeën overdragen en de lezer wel wat hulp kan gebruiken om die ideeën te begrijpen. Een alinea die begint met ‘Terwijl Smith (2008) zich meer richt op X, legt Jones (2011) de nadruk op ...’ laat bijvoorbeeld zien dat je eerder onderzoek moet elkaar vergelijkt. En een zin die begint met ‘X kan globaal worden gedefinieerd als ...’ kondigt aan dat een voorlopige definitie volgt, die later aangescherpt zal worden. Hoewel je hetzelfde ook in meer alledaagse taal kunt aankondigen, zijn academische uitdrukkingen herkenbaar voor de lezer en maken ze je tekst daardoor toegankelijker.

Om een passende academische uitdrukking te vinden, kun je gebruikmaken van de website Academische uitdrukkingen van de Vrije Universiteit Amsterdam.

Woordvorm

Woorden zijn vaak opgebouwd uit een basiswoord en een of meer andere stukjes. Die extra stukjes kunnen de betekenis van het basiswoord een beetje veranderen, zoals ‘be-‘ in ‘bestuderen’, of volledig veranderen, zoals ‘onder-‘ in ‘onderzoeken.

De juiste vorm van woorden kun je opzoeken in het woordenboek of op www.woordenlijst.org . Een spellingchecker kan ook nuttig zijn maar helpt vaak niet als door een fout een ander bestaand woord is ontstaan.

Voorzetsels

Een bijzondere categorie woorden zijn de voorzetsels. Dit zijn kleine woordjes die vaak een locatie, richting of tijd aangeven, zoals ‘in’, ‘op’, ‘naar’ en ‘tijdens’. Voorzetsels hebben niet altijd een duidelijke betekenis maar ze zijn niet inwisselbaar. Ze komen vaak voor in vaste combinaties met zelfstandig naamwoorden, werkwoorden en bijvoeglijk naamwoorden, zoals ‘onderzoek naar’, ‘vergelijken met’ en ‘afhankelijk van’.

Hoewel de meeste voorzetsels kort zijn, zijn ze dat lang niet allemaal. Van sommige voorzetsels kun je nog goed zien dat ze afgeleid zijn van andere woorden, zoals ‘gezien de situatie’ en ‘gegeven de resultaten’. Bij andere voorzetsels is dat minder duidelijk, zoals bij ‘dankzij zijn hulp’ en ‘vanwege recente ontwikkelingen.

Welke voorzetsel bij een zelfstandig naamwoord of werkwoord hoort, kun je opzoeken in het woordenboek. Vaak staat het vaste voorzetsel niet apart aangegeven, maar kun je het wel vinden in de voorbeeldzinnen.

Overige onderwerpen in deze rubriek: Vaste woordcombinaties   Voorzetsel   Woordbetekenis   Woordvorm