Toonzetting

Een belangrijke keuze bij iedere tekst is de keuze van perspectief. Er zijn drie soorten perspectieven:

• het zakelijke perspectief: in wetenschappelijke teksten wordt bij conventie gekozen voor het zakelijke perspectief. Daarmee ontstaat er automatisch ook een neutrale toon.
• het schrijversperspectief: op sommige plaatsen in een wetenschappelijke tekst kun je gebruik maken van het schrijversperspectief. Je moet dan nog een verdere keuze maken voor een persoonlijke toon of een interactietoon.
• Het lezersperspectief: het lezersperspectief komt in wetenschappelijke teksten nooit voor. In populairwetenschappelijke teksten is dit wel een goede keuze. Ook moet je dan nog een keuze maken voor een informele of formele toon.

Zakelijke perspectief

In het zakelijke perspectief is er geen sprake van een nadrukkelijke of expliciete 'aanwezigheid' van de schrijver of de lezer in de tekst, zoals dat bij het schrijversperspectief en het lezersperspectief wel het geval is. Deze relatieve afstandelijkheid past goed bij het doel van een wetenschappelijke tekst: het zo duidelijk mogelijk presenteren van wetenschappelijke informatie (voor meer details zie kenmerken van een wetenschappelijke tekst). Kenmerkend voor het zakelijk perspectief is het gebruik van allerlei zakelijke constructies:

• het is waarschijnlijk dat ...
• het valt niet uit te sluiten dat ...
• gesteld kan worden dat ...

Voorbeelden:

Schrijversperspectief

Kenmerkend voor het schrijversperspectief is de directe aanwezigheid van de schrijver, in de vorm van 'ik' of 'we' (persoonlijke toon). Soms gebruikt een schrijver 'we' waar hij of zij eigenlijk 'ik' bedoelt. In dat geval ontstaat de interactietoon. Voorbeelden:



In wetenschappelijke teksten is deze aanwezigheid van de schrijver in de tekst zelden toegestaan, omdat het gebruik van 'ik' en 'we' als te persoonlijk wordt ervaren. Er zijn disciplines waarin het gebruik van 'ik' en 'we' zelfs in het geheel niet gebruikelijk is. In de meeste disciplines is het gebruik van het schrijversperspectief tegenwoordig wel mogelijk of zelfs gebruikelijk in die delen van de tekst waar de schrijver een expliciete aanwijzing geeft over het verdere verloop van de tekst, of mededelingen doet over de tekstopbouw. Ook kan het schrijversperspectief goede diensten doen als het belangrijk is om expliciet aan te geven dat er sprake is van een evaluatie (door de schrijver zelf) van een aantal feiten (zie ook kenmerken). Voorbeelden:



Met het gebruik van 'we' betrek je als enkelvoudige schrijver ongemerkt de lezer bij je uiteenzetting (vandaar de term interactietoon). Daarmee suggereer je een eensgezindheid die de lezer als betuttelend kan ervaren. Als je bijvoorbeeld schrijft dat 'we nu kunnen concluderen dat...', loop je het risico de lezers te irriteren, omdat ze vinden dat ze zelf wel kunnen uitmaken wat geconcludeerd kan worden.

Lezersperspectief

Het lezersperspectief ontstaat als de lezer expliciet wordt aangesproken met 'je' (informele toon) of 'u' (formele toon). Hiermee gaat de schrijver als het ware een relatie aan met de lezer.
Voorbeelden:



Meestal heeft de schrijver belang bij zo'n relatie; hij of zij wil de lezer gunstig stemmen, op het gemak stellen, nieuwsgierig maken etc. Dit perspectief komt dus goed van pas bij genres als voorlichtingfolders ('Hoofdpijn? U staat niet alleen!'), reclameteksten ('bedenk goed wat je met je laatste Rolo doet') of populair-wetenschappelijke dan wel wetenschapsjournalistieke teksten ('Wanneer was de slag bij Nieuwpoort? In 1600 dacht u? Dr. P. Maurits toont in zijn proefschrift aan de hand van documenten aan dat deze veldslag nooit heeft plaatsgevonden') . Het lezersperspectief hoort niet bij wetenschappelijke teksten.

Overige pagina's in deze rubriek: Introductie   Zinsbouw   Woordkeus   Verwijswoorden   Structuurwoorden   Lijdende vorm   Naamwoordstijl