Informatiestructuur: ordening van informatie in de zin

Je hanteert een goede volgorde voor de informatie als je inspeelt op het verwachtingspatroon van de lezer. Die verwacht aan het begin van de zin iets wat bekend is, of in ieder geval iets wat plausibel is als beginpunt van de informatieverwerking. De belangrijke, of nieuwe informatie verwacht de lezer juist aan het einde van de zin.

In (1) ging dat fout. In deze zin, uit een tekst over het mediagebruik van mannen, is het belangrijkste stukje informatie de tegenstelling met ‘vrouwen’. Maar ‘vrouwen’ staat ergens in het midden van de zin, omdat ‘in een onderzoek van de Stichting Nationaal Media Onderzoek (2004)’ achteraan staat en dus alle aandacht krijgt. Je krijgt met deze volgorde ook even het idee dat ‘vrouwen in een onderzoek […]’ bij elkaar hoort, wat niet zo is. Als je een andere volgorde kiest, loopt de zin beter:

(1a) Als laatste is in een onderzoek van de Stichting Nationaal Media Onderzoek (2004) aangetoond dat mannen meer tijd besteden aan het lezen van dagbladen dan vrouwen.

Nu komt goed naar voren dat ‘vrouwen’ het meest interessante stukje informatie is, en hoort ‘in een onderzoek van de Stichting Nationaal Media Onderzoek (2004)’ ook goed bij het woord dat daarna komt: ‘aangetoond’.

In zin (2) stonden de verschillende zinsdelen ook niet in goede volgorde, dit keer gaat er daardoor ook wat mis met de samenhang. ‘de verschillende soorten media’ staat op een ongelukkige plaats, want dit is juist informatie die al bekend was uit de vorige zin. Als je de volgorde omdraait, zoals in (2a), krijg je het nieuwe stukje informatie op de goede plek achteraan. Maar je ziet ook dat er nu meer samenhang is tussen de eerste en de tweede zin. De tweede zin gaat verder met de ‘verschillende soorten media’ die in de eerste zin als belangrijk zijn gepresenteerd:

(2a) Deze verschillende leeftijdsgroepen maken allemaal gebruik van verschillende soorten sociale media. Onder de verschillende soorten sociale media worden verstaan Twitter, LinkedIn, WhatsApp en Facebook.

Je ziet nu ook meteen duidelijk dat dit tekstje korter kan: de ‘verschillende soorten sociale media’ staan twee keer achter elkaar genoemd. De tweede keer zou je genoeg hebben aan ‘Hieronder’.

In voorbeeld (3) zie je een zelfde probleem met ‘prematuriteit’ in de laatste zin. Er is in dit voorbeeld al veel gezegd over ‘prematuriteit’ en het is dan onhandig om ‘prematuriteit’ achterin de zin te presenteren als iets belangwekkends. ‘blootstelling aan teveel geluid’ is juist iets nieuws, en kan dus beter achteraan staan, zoals in herschrijving (3a):

(3) In dit onderzoek is gekeken naar de invloed van geluid op prematuriteit. We spreken van prematuriteit als een baby bij een zwangerschap van minder dan 37 weken geboren wordt. Blootstelling aan te veel geluid kan gepaard gaan met prematuriteit.

(3a) In dit onderzoek is gekeken naar de invloed van geluid op prematuriteit. We spreken van prematuriteit als een baby bij een zwangerschap van minder dan 37 weken geboren wordt. Prematuriteit kan gepaard gaan (in verband staan) met blootstelling aan te veel geluid.

Ook deelzinnen in een samengestelde zin kunnen in een onhandige volgorde staan. Fragment (4), uit een tekst over verschillende reacties op de instroom van vluchtelingen, is hiervan een voorbeeld. In de tweede zin van (4) lees je eerst in de hoofdzin dat ‘Dit’ als beangstigend wordt ervaren. ‘Dit’ verwijst terug naar het feit dat mensen naar Europa vluchten ‘vanwege hun slechte thuissituatie’. Maar waarom zou een vlucht vanwege de slechte thuissituatie van de ene mens beangstigend zijn voor de andere? Het antwoord komt pas in de ‘omdat’-bijzin die aan het eind van de samengestelde zin staat. Dat kan beter. Met een andere volgorde lees je pas over de angstig reactie als je al weet wat de reden is:

(4a) In de afgelopen jaren zijn er veel vluchtelingen naar Europa gevlucht vanwege hun slechte thuissituatie. Omdat vele van deze vluchtelingen uit een vreemde cultuur komen, wordt dit door velen als beangstigend ervaren.

Nu staat ook de deelzin met de nieuwe informatie over het soort reactie achteraan, waardoor deze informatie meer aandacht krijgt. Al met al leest het fragment nu beter.