Werkwoordsvorm
Werkwoorden vervullen een belangrijke functie in de zin. Ze geven aan welke gebeurtenis of situatie in de zin beschreven wordt, wie of wat bij die gebeurtenis betrokken is en wanneer deze gebeurtenis plaatsvindt of plaatsvond (zie Werkwoorden: inleiding). Als dan een verkeerde uitgang wordt gebruikt, is niet meteen duidelijk of het werkwoord bijvoorbeeld een persoonsvorm is of een voltooid deelwoord. Ook worden fouten in werkwoordsvormen door veel lezers als storend ervaren. Omdat de spellings- en grammaticacontrole van tekstverwerkers, zoals Word, deze fouten niet altijd opmerkt, moet je altijd zelf goed controleren of je de juiste keuze gemaakt hebt.
Verkeerde spelling van het voltooid deelwoord met -t/-d/-dt
(1) Dankzij de druk van ouders is de onderwijsbenadering voor hoogbegaafde leerlingen verandert.
(2) Het blijkt dat het aantal vluchtelingen flink gedaalt is.
(3) Wat dit bevestigt is dat er veel misleidende informatie wordt verspreidt.
Bij voltooid deelwoorden levert de spelling met -t, -d of -dt vaak problemen op. Het is belangrijk persoonsvormen en voltooid deelwoorden de juiste vorm te geven, omdat je daarmee je lezers helpt. Als een werkwoord eindigt op -dt, zoals in ‘wordt’, is namelijk duidelijk dat het een persoonsvorm is. En als het werkwoord eindigt op -d, zoals in ‘beloofd’, is duidelijk dat het een voltooid deelwoord is. Het enige geval waarin het werkwoord zowel een persoonsvorm als een voltooid deelwoord zou kunnen zijn, is als het werkwoord eindigt op -t én begint met be-, ge-, her-, ont- of ver-, zoals in, ‘bewerkt’, ‘gebruikt’, ‘hervat’, ‘ontmoet’, en ‘veroorzaakt’.
In voorbeeld (1) en (2) is een -t in plaats van een -d toegevoegd. De regel is als volgt:
Als de stam eindigt op een letter uit het rijtje [t k f s ch p], moet de uitgang -t gebruikt worden.
Als de stam niet eindigt op een letter uit het rijtje [t k f s ch p], moet de uitgang -d gebruikt worden.
In dit geval zijn ‘veranderd’ en ‘gedaald’ dus de juiste vorm. In voorbeeld (1) is de verwarring waarschijnlijk ontstaan doordat ‘verandert’ ook vaak voorkomt, maar dan als persoonsvorm in de derde persoon enkelvoud, zoals in ‘Het programma verandert elke drie jaar’.
In voorbeeld (3) is een -t toegevoegd aan ‘verspreid’, terwijl dat niet kan bij een voltooid deelwoord: als de stam van het werkwoord eindigt op een -d, komt er bij het voltooid deelwoord geen uitgang achter. De juist vorm is dus ‘wordt verspreid’. De verwarring is hier waarschijnlijk ontstaan doordat ‘verspreidt’ wel bestaat, maar dan als persoonsvorm in de derde persoon enkelvoud, zoals in ‘Dit bedrijf verspreidt veel informatie via sociale media’.
Deze moeilijkheden bij het voltooid deelwoord komen vooral voor bij werkwoorden waarvan de stam begint met be-, ge-, her-, ont- of ver- en eindigt op -d. Let daarom goed op deze woorden en zoek ze eventueel op met de zoekfunctie (Ctrl-F) om ze te controleren.
Regelmatige vorm in plaats van onregelmatige vorm of andersom
(4) Uit het onderzoek blijkte dat ...
(5) Zij hebben het gedrag van kinderen met autisme onderzoekt.
(6) Het is belangrijk dat aandacht wordt besteden aan kinderen met dyslexie.
Bij de meeste werkwoorden wordt de verleden tijd gemaakt door -te of -de achter de stam te zetten, zoals in ‘maakt-te’ en ‘wandel-de’. Het voltooid deelwoord wordt gemaakt door ge- voor de stam te zetten en -d of -t achter de stam, zoals in ‘ge-maak-t’ en ‘ge-wandel-d’. Deze werkwoorden noemen we regelmatig. Maar bij een aantal werkwoorden is er een aparte vorm voor de verleden tijd en voor het voltooid deelwoord. Deze werkwoorden noemen we onregelmatig.
Een aantal fouten met werkwoorden ontstaat doordat de regelmatige vorm wordt gebruikt voor een onregelmatig werkwoord, zoals in de persoonsvorm in voorbeeld (4) en het voltooid deelwoord in voorbeeld (5). De juiste vormen zijn ‘bleek’ en ‘onderzocht’. Het komt ook voor dat voor regelmatige werkwoorden een onregelmatige vorm wordt bedacht, vooral bij voltooid deelwoorden, zoals in voorbeeld (6). De juiste vormen is ‘besteed’.
Of een werkwoord regelmatig of onregelmatig is, kun je opzoeken in het woordenboek of in het Groene Boekje. Het is aan te raden om voor werkwoorden die je veel gebruikt, de juiste vormen uit je hoofd te leren.
Tip: als je niet zeker weet wat de juiste spelling is, kun je deze opzoeken in een woordenboek (online: www.woordenlijst.org), in het Groene Boekje of op de website van Onze Taal. Daar vind je ook informatie over de Nederlandse spellingsregels voor Engelse werkwoorden. (Je kunt natuurlijk ook een Nederlands alternatief zoeken voor Engelse werkwoorden: vervang ‘Het onderzoek focust op …’ bijvoorbeeld door ‘Het onderzoek richt zich op ...’).