Diverse spellingkwesties

In academische teksten zul je met regelmaat getallen noemen. Het is daarbij belangrijk om de spellingregels te volgen, zeker ook in verband met het formele karakter van academische teksten. Met betrekking tot getallen zijn er geen vaste regels, wel heel veel richtlijnen. De belangrijkste richtlijn is dat je getallen onder de twintig altijd in woorden uitschrijft, net als de tientallen tot honderd. De belangrijkste uitzonderingen op deze regel zijn, dat je dat niet doet als ze exacte waarden aangeven, zoals maten, temperaturen, gewichten, jaartallen etc., en dat je dat ook niet doet bij nummers van tabellen, figuren, hoofdstukken, paragrafen en dergelijke. Je schrijft dus ‘het jaar 1863’, ‘hoofdstuk 3’, ‘tabel 4’. Maar in voorbeeld (1) had er dus ‘twee’ moeten staan:

(1a) Hiervoor geeft hij twee al bekende verklaringen

Ook archaïsche, staande uitdrukkingen zullen in academische teksten vaker voorkomen dan in meer informele teksten. Bij het gebruik ervan is het raadzaam de schrijfwijze in het woordenboek op te zoeken. De spelling van veel van die uitdrukkingen is namelijk bepaald door een naamvalssysteem dat het moderne Nederlands niet meer heeft, en dat we dus nu niet meer na kunnen voelen. Beruchte struikelblokken zijn de spelling van ‘heden ten dage’ ‘dezer dagen’, ‘van dien aard’, ‘met dien verstande’ en ‘in dezen’. In (2) zie je met ‘ten allen tijden’ nog een veelvoorkomende fout. De spelling in (2a) is de correcte:

(2a) Zowel leerkrachten als de leerlingen kunnen te allen tijde gedurende het onderzoek besluiten om te stoppen met deelname.

In voorbeeld (3) zie je een veelvoorkomend probleem: de spelling van woordjes als ‘vele’, ‘enkele’, ‘sommige’ en ook ‘beide’. Als deze woordjes zelfstandig gebruikt worden (en een meervoud aangeven) dan krijgen ze een ‘-n’, en anders niet. In (3) is de ‘-n’ dus niet juist, aangezien ‘vele’ hoort bij het zelfstandig naamwoord ‘influencers’. Juist is dus (3a). Het is natuurlijk ook mogelijk om wel te kiezen voor zelfstandig gebruik, los van de ‘zogenoemde influencers’, zoals in (3b). Dan moet de ‘-n’ er wel staan:

(3a) Vele zogenoemde ‘influencers’ verdienen hun dagelijks brood met promotiefoto’s en reclame.

(3b) Velen (zogenoemde ‘influencers’) verdienen hun dagelijks brood met promotiefoto’s en reclame.

Voor het zelfstandig gebruik van dit type woordjes is er nog een tweede regel: als ze bij zelfstandig gebruik verwijzen naar dingen of zaken en niet naar personen, gebruik je juist geen ‘-n’. Dit gaat fout in voorbeeld (4), waar ‘degenen’ moet verwijzen naar een aantal kenmerken. Omdat kenmerken geen personen zijn, is de ‘-n’ niet juist. Correct is (4a).

(4a) Verwacht wordt dat een deel van de kenmerken overeen zal komen met degene die in het eerder onderzoek van De Swart (2011) worden genoemd.

Complexe woorden (samenstellingen, afleidingen) laten zich in het Nederlands makkelijk in elkaar zetten. Heel vaak zet je woorden en/of delen van woorden gewoon aan elkaar vast: ‘klapband’, ‘meesterzet’, ‘fotolijstje’. In andere gevallen is er een verbinding nodig, in de vorm van een ‘e’, ‘en’ of ‘s’. De ‘e’ is de meest gebruikelijke verbinding: ‘apetrots’, ‘bolleboos’, ‘zielepiet’. Maar in sommige gevallen moet je kiezen voor ‘en’ – de zogeheten ‘tussen-n’ – of juist een ‘s’ – de zogeheten ‘tussen-s’. Er zijn veel ingewikkelde regels rond de tussen-s en de tussen-n, en nog veel meer uitzonderingen op die regels. Voor een behapbaar overzicht kun je terecht bij het Taalloket van het Genootschap Onze Taal.

Maar de hoofdregels zijn als volgt. De tussen-s schrijf je als je die klank ook daadwerkelijk hoort, zoals in ‘stadsvernieuwing’, ‘onderzoeksvoorstel’. Bij complexe woorden waarvan het tweede deel begint met een ‘s’ (‘stationsstraat’) is dat laatste natuurlijk lastig vast te stellen. Het is in die gevallen het beste om de analogieregel toe te passen: de ‘s’ is er wel in ‘stationshal’ en ‘stationsklok’, dus dan ook in ‘stationsstraat’. De tussen-n schrijf je als het eerste deel van het complexe woord alleen een meervoud heeft op -en en niet op -s. Je schrijft dus ‘krantenbericht’ omdat ‘krant’ maar één meervoud heeft, en ‘gedachtesprong’ omdat het meervoud van ‘gedachte’ zowel ‘gedachtes’ kan zijn als ‘gedachten’. Daarom is ‘meerkeuzenvragen’ in (5) niet correct, maar ‘meerkeuzevragen’ in (5a) wel:

(5a) Ten eerste is gebruikgemaakt van 67 meerkeuzevragen.

Een laatste valkuil op spellingsgebied is de spelling van ‘ten slotte’. Als je de woorden ‘ten’ en ‘slotte’ los naast elkaar schrijft is de betekenis ‘tot slot’, maar als je de beide woorden aaneenschrijft als één woord ontstaat een figuurlijke betekenis: ‘per slot van rekening’, of ‘uiteindelijk’. Dit verschil in betekenis is zeker niet verwaarloosbaar. In (6) wordt duidelijk de betekenis ‘tot slot’ bedoeld, en dus is (6a) de correcte schrijfwijze:

(6a) Ten slotte kregen de ondervraagden een paar vragen over het gebruik van media in een aantal specifieke situaties