De alinea

De alinea is een van de belangrijkste instrumenten die je hebt om een tekst te structureren. De alinea zorgt er namelijk voor dat de informatie die in de tekst gepresenteerd wordt, in overzichtelijke stukjes wordt aangeboden. Deze tekststructurerende functie heeft de alinea vooral doordat hij een ‘thematische eenheid’ is: hij behandelt één onderwerp. Elke alinea maakt dus duidelijk welk stukje van de totale informatie uit de tekst nu aan de orde komt. Als je de alinea goed gebruikt, is het voor de lezer bij iedere nieuwe alinea duidelijk dat er nu op één of andere manier een nieuw stukje informatie komt, of een nieuwe stap in het verhaal gezet wordt.

Hoe zorg je ervoor dat je alinea’s één onderwerp behandelen en zo de opbouw van je tekst zichtbaar maken? Je moet in de alinea stukjes inhoud bij elkaar groeperen die bij elkaar horen, en duidelijk maken welke inhoud dat dan is. Soms spreekt zo’n indeling vanzelf: als je in een betoog twee argumenten hebt, krijgen ze ieder een eigen alinea; als je een moeilijk concept uitlegt en je wilt daarbij een voorbeeld of een vergelijking geven, krijgt zo’n voorbeeld of vergelijking een eigen alinea. Maar vaak moet je zelf bepalen wat in jouw tekst bij elkaar hoort en wat dus een alinea gaat worden. Welk onderwerp die alinea dan gaat behandelen maak je duidelijk met de zogeheten topic-zin.

De topic-zin: thematische eenheid

De topic-zin is de eerste zin van de alinea. Net als iedere andere zin heeft de topic-zin een onderwerp en een gezegde, en daarmee doet hij een uitspraak over dat onderwerp. Bijvoorbeeld:

(1) Het gebruik van media is niet meer weg te denken uit de bloeiende eenentwintigste-eeuwse samenleving.

(2) Motivatie is een kernbegrip wanneer het aankomt op het verwerven van een tweede taal.

Het onderwerp en de uitspraak die daarover gedaan wordt, kun je in de topic-zin gebruiken om het domein aan te geven waarbinnen de inhoud van de alinea zich zal bewegen. Als de andere zinnen in de alinea allemaal te maken hebben met het onderwerp dat in de topic-zin aangesneden is, ontstaat vanzelf de gewenste thematische eenheid. De topic-zin dekt dus als het ware de alinea af zoals het dak een huis afdekt.

Voorbeeld (3) laat zien hoe dat in zijn werk gaat. De uitwerking van deze alinea behandelt een medische en culturele kijk op doofheid. Doordat deze twee verschillende gezichtspunten tellen als twee soorten ‘framing’ (zoals aangekondigd in de topic-zin) horen ze bij elkaar en gaat de alinea over één onderwerp.

(3) Het achterliggende probleem in de discussie rondom gebarentaal en Cochleair implantaten raakt de framing van het begrip ‘doof’. Vanuit een medisch gezichtspunt worden doven gezien als mensen met een fysisch ‘defect’ (namelijk een gehoorvermindering van meer dan 90 decibel). De nadruk vanuit deze benadering ligt op genezing, dan wel behandeling van doofheid (Lane, 2002; de Clerck, 2011), bijvoorbeeld door middel van een CI. Vanuit een cultureel oogpunt (waarbij het begrip ‘Doof’ vaak met een hoofdletter geschreven wordt), wordt doofheid gezien als een eigenschap en deel van de identiteit (behorend tot de Dovencultuur), vaak wordt onder deze definitie van doofheid ook het gebruik van gebarentaal gerekend (Vermeerbergen, 2008). Ook horenden kunnen zich tot een Dovengemeenschap rekenen (Lane, 2002; de Clerck, 2011).

De voorbeelden (1), (2) en (3) maken verder duidelijk dat de topic-zin ook al een beetje voorspelt waar de rest van de alinea over zal gaan. Bij (1) verwacht de lezer een aantal voorbeelden die de uitspraak zullen ondersteunen, bij (2) verwacht de lezer een uitleg over het begrip ‘motivatie’, uiteraard binnen het kader van de tweedetaalverwerving. Bij (3) verwacht de lezer ook verdere uitleg, over de framing van het begrip ‘doof’. Ook dit helpt de lezer om de opbouw van de tekst helder te krijgen.

De topic-zin: opbouw van de alinea

Een goede topic-zin is dus zo geformuleerd dat het onderwerp en de uitspraak die daarover gedaan wordt algemeen genoeg is om ruimte te geven voor een nadere uitwerking in de rest van de alinea. Daarbij kan de topic-zin meteen de informatieve kern van de alinea geven (de belangrijkste mededeling ervan), maar het kan ook zijn dat de topic-zin niet veel meer doet dan het noemen van het onderwerp, zoals in (4), en dus nog geen krachtige uitspraak doet. Ergens anders in de alinea komt dan de informatieve kern.

(4) In deze sectie wordt er gekeken welke discourses er zijn omtrent de rechtvaardigheid van de selectie bij de geneeskunde-opleiding met betrekking tot studenten met een niet-traditionele achtergrond.

Het karakter van de topic-zin bepaalt dus voor een deel de opbouw van de alinea. Als de topic-zin meteen de informatieve kern van de alinea noemt, dan krijgt de rest van de alinea de functie van uitwerking, illustratie etc. van de kern in de topic-zin. Er komt met andere woorden geen essentiële informatie meer bij. Dat is anders als de topic-zin alleen aankondigt waar de alinea over zal gaan. Dan zal de rest van de alinea toewerken naar een informatieve kern.

De topic-zin: verband met andere alinea’s

De topic-zin is ook nog uitstekend geschikt om het verband met het voorafgaande stuk tekst aan te geven, en zo voor de lezers de relatie tussen twee alinea’s expliciet te maken. Ook daarmee levert de topic-zin een bijdrage aan het inzichtelijk maken van de opbouw van het verhaal. Zie de volgende twee topic-zinnen (zonder de rest van hun alinea), in (5):

(5) [alinea 1] Tussen deze sociometrische groepen bestaan verschillen.

[alinea 2] De sociometrische groepen verschillen tevens in de mate van Theory of Mind (ToM) (Slaughter, Dennis, & Pritchard, 2002; Walker, 2005).

De structuuraanduider ‘tevens’ maakt in de tweede topic-zin dan duidelijk dat er naast de verschillen die in alinea 1 al zijn besproken, nog meer verschillen zijn – in deze alinea specifiek met betrekking tot de ‘Theory of Mind’. Topic-zinnen bevatten dan ook dikwijls structuurwoorden, zoals ‘in de derde plaats’, ‘bovendien’, ‘toch’, ‘daarnaast’, enzovoort.

NB: Typografische conventies

Een alinea is typografisch gezien een stuk tekst dat begint met een nieuwe regel, en eindigt bij de volgende nieuwe regel. Om dat nieuwe begin (en dus het begin van een nieuw onderwerp) extra te markeren wordt bij de eerste nieuwe regel ‘ingesprongen’. In wetenschappelijke teksten wordt er niet tussen elke alinea een regel wit gelaten.