Structuuraanduiders
Op het niveau van de zin is het belangrijkste tekststructurerende middel dat je hebt de ‘structuuraanduider’. Er bestaan heel wat alternatieve benamingen voor dit fenomeen: ‘structuuraanduidende woorden’, ‘verbandaanduiders’, ‘structuurwoorden’, ‘verbindingswoorden’ of ‘signaalwoorden’. Maar ze doen allemaal hetzelfde. Structuuraanduiders kun je gebruiken om aan de lezer duidelijk te maken wat de samenhang is tussen zinnen en delen van zinnen. Daarmee voorkom je dat de lezer zelf een samenhang interpreteert die een onbedoelde betekenis oplevert.
Ter illustratie: de lezer kan de combinatie van zinnen in voorbeeld (1) op verschillende manieren interpreteren. Als je zelf met een structuuraanduider, zoals in (1a) en (1b), expliciet maakt wat de bedoelde samenhang is, voorkom je misverstanden.
(1) De eerste aanname van Katz (2018) is dat mensen media gebruiken voor hun persoonlijke doeleinden. Het effect van het mediagebruik heeft op iedereen een verschillende uitwerking.
(1a) De eerste aanname van Katz (2018) is dat mensen media gebruiken voor hun persoonlijke doeleinden. Het effect van het mediagebruik heeft daarnaast op iedereen een verschillende uitwerking
(1b) De eerste aanname van Katz (2018) is dat mensen media gebruiken voor hun persoonlijke doeleinden. Het effect van het mediagebruik heeft dus op iedereen een verschillende uitwerking.
Een structuuraanduider kan ook helpen om het verband tussen twee alinea’s te expliciteren. Dat werkt het beste als je de structuuraanduider in de eerste zin van een alinea zet. Een voorbeeld:
(2)
Dat leerlingen in het tweetalig onderwijs (vvto) zo verschillend presteren, zou kunnen samenhangen met de competenties van de leerkrachten die op een vvto-school werken. De verschillen op dat gebied zijn vaak groot. Er is op dit gebied nog weinig onderzoek gedaan. Het enige onderzoek dat bekend is, is gedaan naar de competentie ‘vaardigheden ten aanzien van de eigen taalvaardigheid’. De SLO (2015) geeft aan dat een leerkracht op het gebied van Engelse taalvaardigheid in ieder geval minimaal moet beschikken over een B2-niveau op het gebied van mondelinge taal en op het gebied van lezen en luisteren.
Anderzijds zou ook de motivatie van een leerling de oorzaak kunnen zijn van de verschillen tussen de leerlingprestaties. Motivatie wordt door Schunk, Pintrich en Meese (2008) beschreven als “een proces waarbij een doelgerichte activiteit wordt gestart en wordt volgehouden” (p. 4). Ryan en Deci (2000) stellen in hun Self-Determination Theory (SDT) dat er twee soorten motivatie zijn. [...]
Structuuraanduiders zijn dus een belangrijke service aan de lezer. Op de pagina Tekstsamenhang: structuuraanduiders en verwijzingen van de website NLS Online vind je nog wat meer informatie over de werking van structuuraanduiders.
Hieronder zijn de belangrijkste structuuraanduiders, en de aard van het verband dat ze aanduiden, in een schema weergegeven.
| tijdsverband | alvorens, voordat, terwijl, tijdens, zolang, gedurende, nadat, nadien, daarna, toen, ten slotte, vervolgens, tegelijkertijd |
| opsommend verband (opeenvolging) | daarnaast, en, bovendien, niet alleen...maar ook..., ten eerste..., ten tweede, verder, ook, daar komt nog bij dat. |
| redengevend en oorzakelijk verband | want, daarom, ergo, kortom, namelijk, immers, omdat, om die reden, vanwege, aangezien, hiermee is bewezen dat, hieruit valt af te leiden dat |
| tegenstellend verband | enerzijds..anderzijds, maar, hoewel, toch, niettemin, daarentegen, desondanks, doch, integendeel, desalniettemin, ondanks (het feit dat), toch, terwijl, daar staat tegenover dat |
| illustrerend (toelichtend, specificerend) verband | zo, bijvoorbeeld, dus, illustratief voor deze houding is.... |
| voorwaardelijk verband | als, indien, mits, tenzij, wanneer, gesteld dat, dit gebeurt onder de conditie dat |
| toegevend verband | al, hoewel, hoe het ook zij, natuurlijk (…) maar, toch, weliswaar |
| concluderend verband | dus, dan ook, hieruit volgt, er kan gesteld worden dat |